Stemmen op basis van stemmen: het spoor van de StemmenTracker

Moeten we politici geloven op hun mooie blauwe ogen? Veel mensen zullen volmondig ‘nee’ antwoorden. Maar bij de keuze tussen politici moeten we ons toch vaak baseren op de plannen die partijen ons presenteren. Wat partijen willen staat in hun verkiezingsprogramma’s. Maar gaan ze dat ook daadwerkelijk doen? Volgens sommige politicologen is het (stem)gedrag van partijen gedurende de vorige parlementaire periode een betere voorspeller van wat partijen zullen gaan doen dan de verkiezingsprogramma’s. Om te weten wat een politicus gaat doen, moet je gewoon kijken naar wat hij de afgelopen tijd deed. Net zoals mensen in het dagelijks leven ook zo hun gewoontes en patronen kennen, zullen politici en partijen zich morgen waarschijnlijk ongeveer hetzelfde gedragen als vandaag.

De Stemmentracker is een kieshulp gebaseerd op dit idee. Hij geeft geen stemadviezen aan de hand van de plannen van partijen, maar geeft een advies aan de hand van het stemgedrag van de partijen in de afgelopen vier jaar. Je moet aangeven wat jij gestemd zou hebben als je Kamerlid zou zijn geweest. Die antwoorden worden verleken met het werkelijke stemgedrag van de partijen. Niks beloftes, niks plannen: de real deal. Wat zou je stemmen als het er op aan komt? Een mooie en duidelijke aanpak. Geen gezeur over wat de precieze positie van partijen moet zijn: het is duidelijk hoe ze gestemd hebben.

Er is één belangrijk probleem met de aanpak van de StemmenTracker: in de afgelopen jaren stemden Kamerleden over ruim 7500 moties, amendementen en wetsvoorstellen. Dat is nogal veel voor een stemkeuzehulp. Daarom is er voor de StemmenTracker een selectie van 30 voorstellen gemaakt. Deze keuze is gemaakt op basis van de mate van (media) aandacht voor een stelling en een spreiding over beleidsterreinen. Daarnaast zijn unaniem aangenomen of verworpen voorstellen niet meegenomen, omdat die immers geen verschil tussen partijen aangeven.

De vraag is of de selectie van de StemmenTracker een goed beeld geeft van het stemgedrag van partijen in het algemeen. Het is bijvoorbeeld niet zo moeilijk om 30 voorstellen te vinden waarbij de politieke kemphanen D66 en de PVV het met elkaar eens zijn, en D66 en de PvdA niet. De selectie van voorstellen kan dus een enorm verschil maken bij de uitkomst; een probleem dat zich overigens ook voordoet bij de kieswijzers op basis van de plannen van partijen, StemWijzer en Kieskompas.

De overeenkomst tussen de StemmenTracker en het stemgedrag van partijen op alle onderwerpen heb ik in kaart gebracht met behulp van een ruimtelijke analyse van de partijposities. Allereerst heb ik partijen op één lijn geplaatst, waarbij partijen die vaak hetzelfde stemmen dicht bij elkaar staan en partijen die vaak anders stemmen ver van elkaar. Hiervoor is gebruik gemaakt van het programma WNOMINATE dat in de politieke wetenschap gebruikt wordt om stemgedrag van partijen in kaart te brengen. Als je dit programma toepast op de 30 stellingen van de StemmenTracker en alle stemmingen in de periode november 2006 tot maart 2010, krijg je het volgende beeld:

Op beide lijnen staat de Partij voor de Dieren helemaal links en de PVV helemaal rechts. Ook de positie van de andere partijen komt redelijk goed overeen. Alleen de PvdA staat in het bovenste figuur dicht bij de coalitiegenoten, een patroon wat eigenlijk altijd te zien is. De selectie van de StemmenTracker ‘corrigeert’ in zekere zin voor deze ‘afwijking’ in stemgedrag. Het feit dat CDA, CU en PvdA vaak hetzelfde stemmen komt waarschijnlijk doordat ze met elkaar een coalitie vormden. Als er in het volgende parlement een andere regeringscoalitie komt, zullen de partijen waarschijnlijk minder vaak met elkaar mee stemmen. Het is dus niet zo’n gek idee om daar in de selectie van stellingen rekening mee te houden.

Het grootste verschil tussen de StemmenTracker en Alle Stemmingen is de Socialistische Partij (SP). In een analyse van alle stemmingen staat deze partij bijna op dezelfde plek als GroenLinks, terwijl deze in de StemmenTracker tussen CDA en VVD in staat! Dat is natuurlijk een plek waar je de SP niet zou verwachten. Hoe komt dit?

De afwijkende positie van de SP kan beter inzichtelijk worden gemaakt in een tweedimensionaal model. De lijnen uit het bovenstaande plaatje geven namelijk wel de belangrijkste tegenstellingen in het stemgedrag weer, maar vatten niet alle tegenstellingen. Het is niet zo dat de SP het met alle 30 stellingen uit de StemmenTracker eens is met CDA en VVD. Als je aan de hand van die lijn zou moeten raden wat partijen hebben gestemd dan zou je het in 79% van de gevallen goed doen. Maar het stemgedrag van de SP-fractie zou je relatief vaak fout raden. Een tweedimensionale figuur geeft aan dat er verschillende tegenstellingen in het parlement lopen, bijvoorbeeld tussen regering en oppositie, links-rechts en conservatief-progressief. De tweedimensionale ruimte van de StemmenTracker ziet er als volgt uit:

In deze figuur zien we PVV, TROTS en de VVD dicht bij elkaar staan in de linker bovenhoek (dat betekent niet dat het linkse partijen zijn, je kunt het figuur draaien als je wilt). Ook de SP en de PvdD staan bovenin de figuur, zij het meer naar rechts. De andere partijen staan onderin, GL en D66 meer naar rechts, de regeringspartijen meer naar links. Dat betekent dat er in de StemmenTracker ook een aantal stellingen zit dat onderscheid maakt tussen PVV, TROTS, VVD, SP en PvdD aan de ene kant en CDA, PvdA, CU, SGP, GL en D66 aan de andere kant. Is dit bewijs voor een soort ‘populistische’ scheidslijn in de Tweede Kamer? Niet echt. Als we dezelfde tweedimensionale figuur maken voor alle stellingen, blijkt er eerder sprake van coalitie versus oppositie:

In deze figuur staan SP en PvdD weliswaar ook bovenin, maar ook GroenLinks en D66 staan hier redelijk ver naar boven. Daarnaast is het onderscheid tussen de rechtse partijen PVV, TROTS en VVD en de linkse partijen SP, PvdD, GL en D66 hier veel duidelijker. Hoewel de SP van de linkse partijen dus wellicht het meeste anti-establishment heeft gestemd, is de partij allesbehalve een rechtse partij geworden. Het stemgedrag in de Tweede Kamer sluit niet aan bij een 'hoefijzermodel’, waarbij de uiterst rechtse en uiterst linkse partijen elkaar relatief vaak vinden, maar eerder een ‘v-model’: de linkse en rechtse oppositiepartijen konden soms samenwerking, maar veel vaker stemden ze op grond van hun ideologische verschillen.

Enige voorzichtigheid is dus geboden bij het advies van de StemmenTracker, met name wat betreft de SP. De selectie van 30 stellingen bevat relatief veel stemmingen waar de SP het eens was met VVD en PVV, maar dit geeft niet echt een goed beeld van het stemgedrag van de SP in alle stemmingen. Je kunt natuurlijk beargumenteren dat de 30 stemmingen van de StemmenTracker de belangrijkste politieke strijdpunten zijn; dat de SP relatief vaak met de rechtse oppositie meestemt als het er echt om gaat. Dit vereist verder onderzoek, maar lijkt toch strijdig te zijn met het inzicht van velen dat de SP wellicht wat conservatief is, maar toch zeker geen rechts-conservatieve partij.

De gegevens over het stemgedrag van partijen zijn verzameld met hulp van Simon Otjes.