Strategisch stemmen maakt ongelukkig

In de laatste dagen van de campagne gaat het vaak over het zogenaamde ‘strategisch stemmen’. Je stemt dan niet op je echte voorkeur, maar op een andere partij vanwege de premier of coalitie. Maar in Nederland heeft dat strategisch stemmen eigenlijk weinig zin. Uiteindelijk leidt het vaak tot desillusie: je hebt én niet op je eerste voorkeur gestemd én je ‘strategische doel’ wordt vaak ook niet bereikt.

In het buitenland wordt vooral strategisch gestemd vanwege het kiesstelsel. In Engeland zijn er kiesdistricten waar de Liberaal Democraten maar heel klein zijn; een stem op hen is dan ‘weggegooid’. Mensen kiezen daarom sneller voor een grote partij. In Duitsland hebben mensen twee stemmen die ze ook strategisch kunnen uitbrengen. Dit zijn vaak heel duidelijke situaties: mensen houden rekening met het kiesstelsel en stemmen niet op partijen die toch niet kunnen winnen. De kans op succes is daarom relatief groot.

In Nederland zijn de redenen om strategisch te stemmen vaak veel complexer. De eerste reden is om de ‘premier te kiezen’. De grootste partij levert immers vaak de premier. Dit is echter geen regel. Het CDA was niet de grootste toen Dries van Agt voor het eerst premier werd en Barend Biesheuvel was zelfs lid van een kleine middenpartij (ARP, 14 zetels). Mocht je enige doel zijn om Rutte, Cohen of Balkenende als premier te krijgen, dan kan een strategische stem enige invloed hebben. Maar er is geen garantie op succes: in 2006 kon u kiezen tussen Balkenende en Bos, maar kreeg u beide.

Een nog ingewikkelder reden om strategisch te stemmen is vanwege de kleur van de regering na de verkiezingen. Hierbij spelen echter nog veel meer factoren een rol. Als er weer 10 partijen worden verkozen, zijn er ongeveer 500 meerderheidscoalities mogelijk. Zelfs als D66 dus zegt een voorkeur te hebben voor Paars, zou de D66-kiezer kunnen worden verrast met een VVD-CDA-D66 kabinet. Dit geldt in feite voor alle partijen, behalve partijen die elkaar expliciet uitsluiten. En mocht u dan toch de coalitie willen beïnvloeden, dan is het verstandiger om wat ‘linkser’ of ‘rechtser’ te stemmen dan uw eigenlijke voorkeur. Iedereen die wel eens heeft afgedongen op een toeristenmarkt, weet immers dat je altijd wat lager moet inzetten dan wat je wil betalen. Met een stem op GroenLinks of SP, zet je de PvdA centraler in het nieuwe kabinet, met een stem op de PVV zet je de VVD in het midden van het kabinet. Ook hier geldt echter: de kans dat je voorkeurscoalitie dichterbij komt door je strategische stem is niet echt groot.

Wat leverde het in het verleden op, dat strategisch stemmen? Linkse kiezers die in 2006 strategisch voor Bos kozen, kregen Balkenende als premier met Bos erbij. En in 2003 werden D66’ers verrast met een centrum-rechts kabinet. Toen Kok wel premier werd in 1994 en 1998 was het verschil met de VVD dermate duidelijk (6 resp. 7 zetels) dat je je kunt afvragen hoe belangrijk de strategische stem toen was.

Uiteindelijk levert strategisch stemmen dus zeer beperkt resultaat op. En je levert er wel je ‘echte’ voorkeur er voor in. Als het gaat om de kleur van de coalitie moet je zelfs zeggen dat ‘strategisch’ op een grote partij stemmen een onverstandige zet is. Je kunt de regering beter naar ‘links’ of ‘rechts’ trekken door op GroenLinks, SP of PVV stemmen. Al met al eindigt de strategische stem eerder in desillusie dan in resultaat: je eerste voorkeur doet het niet goed, en je strategische doel wordt niet bereikt.