Na de breuk: het electorale speelveld

Nu Wilders zijn rechte rug verkiest boven politieke invloed - als hij met VVD en CDA niet tot een compromis kan komen, in welk verband dan wel? - zijn nieuwe verkiezingen onvermijdelijk. De oppositie juicht, maar moet ook constateren dat het kabinet (als altijd) door interne verdeeldheid tot een voortijdig einde kwam. De rechtse partijen staan electoraal weliswaar op verlies, maar er is geen duidelijk alternatief. Het electorale veld is versnipperd.

Speelveld

Een doorrekening van de gegevens uit de peilingen, inclusief de recente peiling van De Hond, bevestigt de patronen die we al langere tijd zien. Vooralsnog ligt het electorale speelveld er gunstig bij voor SP, VVD en D66. De SP staat volgens het 'Pooling the Polls' model nu op 26 tot 30 zetels, waarschijnlijk 28. De VVD wint licht en gaat naar 34, terwijl D66 op 15 zetels staat. De PvdA moet van ver komen, maar laat sinds het vertrek van Cohen een opleving zien; de sociaal-democraten staan nu op 26 zetels.

De PVV heeft het de laatste tijd wat lastiger en staat nu op 18 zetels. Het is onduidelijk hoe de recente breuk zal uitpakken voor de partij van Wilders. Hijzelf ging weer 'vol op het orgel' en zette daarbij de populistische registers volledig open: we moeten niet willen voldoen aan Brusselse regels die onze ouderen in de kou laten staan. Dat de 3% begrotingsnorm ook in het gedoogakkoord stond en de handhaving ervan door de PVV ook in de afgelopen periode meermaals is gesteund, mag niet deren. Tot nu toe is Wilders met dit soort koerswijzigingen altijd weggekomen, dus waarom nu niet?

Verwachte percentages voor de grotere partijen
De figuur geeft de verwachte percentages voor elke partij met 95% Bayesiaans betrouwbaarheidsinterval, tijdens de verkiezingen (meest lichte balk), een jaar geleden (middelste balk) en op basis van de meest recente gegevens (meest donkere balk). Onder de figuur staan de bijbehorende zetelaantallen; in het zwart staat de meeste waarschijnlijke verwachting, in het grijs staan de hoogste en laagste verwachting (95% vertrouwen). De sterretjes geven aan dat het verschil tussen de meest recente peiling en de betreffende balk statistisch significant is.

 Verliezers

Ronduit slecht is de electorale positie van CDA en GroenLinks. Het CDA lijkt de prijs voor de gedoogconstructie te betalen. Daarbij komen een gebrek aan leiderschap en het feit dat de 'nieuwe koers' voor veel potentiële kiezers waarschijnlijk te links zal zijn. Als de partij echter in een positieve interne campagne een nieuwe leider kan aanwijzen die de positie van het CDA rechts van het centrum goed onder woorden kan brengen, kan de partij de weg omhoog wellicht nog voor de volgende verkiezingen terugvinden.

GroenLinks staat er zo mogelijk nog beroerder voor. Er zijn op links vijf alternatieven voor het kabinetsbeleid. Het recente herstel van de PvdA vormt een belangrijke electorale dreiging voor GroenLinks, de SP heeft een veel sterker sociaal profiel, D66 kan teleurgestelde VVD'ers bedienen en de ChristenUnie vormt een alternatief voor CDA'ers. GroenLinks moet zich afvragen waarin ze zich onderscheidt van de andere linkse partijen en moet daar (duurzaamheid, groene hervormingen) op inspelen. Dan nog zal het een lastige campagne worden; de partij heeft zich de afgelopend tijd vooral geprofileerd door middel van Kunduz, Peters en een stekkerdoos. 

Verwachte percentages voor de kleinere partijen
Toelichting: zie vorige figuur

Coalities

Indien de bovenstaande peilingscijfers bewerkelijkheid zouden worden, dan zouden er veel coalities net onder of boven de magische 76-zetelgrens zitten. Een rechtse combinatie blijft steken op 65 zetels; ook een 'nationaal ' kabinet van VVD, PvdA en CDA haalt geen meerderheid (73 zetels). Zowel een links kabinet (SP/PvdA/D66/GL/PvdD) als een Christelijk-Sociaal kabinet (PvdA/CDA/SP/GL/CU) halen wel een krappe meerderheid met 77 zetels. Als deze varianten worden aangevuld met respectievelijk ChristenUnie en D66 zouden ze wel een vrij brede basis hebben. 

De Paars+ variant die in 2010 nog strandde blijft met 80 zetels vrijwel stabiel ten opzichte van de uitslag van de vorige verkiezingen. Binnen die coalitie zijn wel verschuivingen ten gunste van VVD en D66. Een 'brede centrum' variant bestaande uit zo'n beetje alle middenpartijen zou een ruime meerderheid van 98 zetels halen.

De verkiezingscampagne zal vast tot gevolg hebben dat sommige van bovenstaande coalities ineens wel of niet meer mogelijk zullen zijn. Er is sprake van een hoge fragmentatie van de parlementaire vertegenwoordiging. Aan de ene kant is dit zorgelijk, omdat het de vorming van een stabiele twee- of driepartijencombinatie bemoeilijkt. Aan de andere kant geeft het de kiezer een sterke stem: hij bepaalt welke coalities wel of niet mogelijk zijn - invloed op de regeringsvorming is weliswaar indirect, maar de kiezer bepaalt wel welke mogelijkheden voorhanden zijn. De volgende verkiezingen gaan dus ergens over, niet alleen inhoudelijk, maar ook vanuit het perspectief van machtsvorming.

Meer cijfers & trends op peiling.tomlouwerse.nl >>