Kieswijzers: wat moet je ermee?

De StemWijzer staat weer online en dat mogen we weten ook. Traditioneel mochten de lijsttrekkers het hulpmiddel van ProDemos als eerste invullen; zij hadden hun partijprogramma goed onthouden en kwamen dus bij hun eigen partij uit. Voor veel zwevende kiezers is de uitkomst minder voorspelbaar en zo'n 40% van de kiezers zei bij de vorige verkiezingen een kieshulp te hebben geraadpleegd. Zo'n online test mag dan een handig hulpmiddel zijn, gebruikers doen er wel goed aan om de uitkomsten enigszins te relativeren.

Het ontwerpen van een goede kieshulp is nog best een lastige klus. De belangrijkste uitdaging betreft de selectie van stellingen. Bij de StemWijzer worden er in eerste instantie meestal zo'n 50 tot 60 stellingen gemaakt. Uiteindelijk worden er 30 uitgekozen op basis van relevantie en onderscheidend vermogen. Bijna de helft van de stellingen wordt dus uiteindelijk niet in de test opgenomen. Uit Belgisch onderzoek blijkt dat de selectie van stellingen een grote invloed kan hebben op de uitkomst: het percentage adviezen van een partij kan afhankelijk van de selectie stellingen tientallen procenten verschillen.

Daarnaast maakt het uit welke methode wordt gebruikt om het resultaat te berekenen. De StemWijzer gebruikt een eenvoudige methode, waarbij je één punt krijgt wanneer je hetzelfde antwoord hebt gegeven als een partij. Er valt echter ook wat te zeggen voor een Euclidische of city-block afstandsmaat of het gebruik van een ruimtelijk model, zoals in het Kieskompas. Afhankelijk van deze keuzes kunnen de adviespercentages per partij tot tientallen procenten verschillen, zo bleek uit onderzoek naar de antwoorden van kiezers in het Kieskompas. Een recente analyse van Martin Rosema en mijzelf op basis van de gegevens van de StemWijzer bevestigt deze resultaten.

Wat betekenen deze resultaten voor de gewone gebruiker? Moeten we kieshulpen links laten leggen omdat een optimale variant niet bestaat? Dat is overdreven, want kieshulpen kunnen kiezers meehelpen om na te denken over hun stemkeuze. Belangrijk daarbij is dat kiezers niet alleen kijken naar de partij met de 'meeste overeenkomst', maar ook naar de drie of vier partijen daaronder. Als de selectie van stellingen net iets anders was geweest, hadden deze partijen namelijk ook best bovenaan kunnen staan.

Het is ongelukkig dat de StemWijzer soms wordt gepresenteert als een precies meetinstrument dat wel eens even zal vertellen "welke partij de beste keus is", zoals de NOS bijvoorbeeld schreef. Kieshulpen wijzen een richting aan, maar geven slechts een advies op basis van een beperkt aantal stellingen. Wie dat advies echt serieus neemt, denkt zelf ook nog eens goed over zijn stemkeuze na.